Kinh tuyến là gì? Vĩ tuyến là gì? Phân biệt kinh … – Luật Dương Gia

Đường kinh tuyến, vĩ tuyến giữ một vai trò quan trọng giúp bạn xác định được vị trí của mọi địa điểm trên trái đất một cách dễ dàng. Vậy, kinh tuyến là gì? Vĩ tuyến là gì? Sự khác nhau giữa chúng là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm kiếm câu trả lời trong bài viết dưới đây!

1. Kinh tuyến là gì?

Kinh tuyến là một nửa đường tròn trên bề mặt Trái Đất, nối liền 2 Địa cực, có độ dài khoảng 20000km, chỉ hướng Bắc-Nam và cắt thẳng góc với đường xích đạo. Mặt phẳng của kinh tuyến 0 độ (chạy qua đài quan sát thiên văn tại Greenwich-Luân Đôn) và kinh tuyến 180 độ, chia Trái Đất làm 2 bán cầu đó là bán cầu Đông và bán cầu Tây.

Những kinh tuyến sẽ nối liền các cực từ được gọi là các kinh tuyến từ, những kinh tuyến nối liền các địa cực thì được gọi là kinh tuyến địa lý, còn các đường kinh tuyến vẽ trên bản đồ là các kinh tuyến họa đồ.

Kinh tuyến này còn có tên gọi khác là kinh tuyến địa lý. Còn kinh tuyến địa từ là giao tuyến giữa bề mặt Trái Đất và mặt phẳng đi qua nối các cực địa từ Bắc và Nam.

Kinh tuyến gốc 0 độ đi qua vùng Greenwich ở ngoại ô thủ đô Luân Đôn nước Anh.

Có 360 kinh tuyến, người ta dựa vào kinh tuyến để chia Trái Đất thành 12 múi giờ.

2. Kinh tuyến gốc là gì?

Kinh tuyến gốc 1 số không hay còn gọi là kinh tuyến gốc là là kinh tuyến đi qua kinh độ bằng 0°.

Nhiều thế kỉ trước đây, người ta coi El Hierro hay Đảo Kinh tuyến của Tây Ban Nha là điểm kinh tuyến số 0. Phải đến thế kỉ thứ 2 khi Ptôlêmê đã đặt kinh tuyến “mốc 0” nhờ vận dụng điểm “cực viễn Tây” của lục địa châu Âu , nhờ đó mà tất cả mọi điểm trên thế giới, đã được biết đến, đều có tọa độ (kinh độ) Đông và theo quy ước này thì đều dương.

3. Vĩ tuyến là gì?

Trên Trái Đất hay các hành tinh hoặc thiên thể hình cầu, vĩ tuyến là một đường tròn nối tất cả các điểm có cùng vĩ độ. Trên Trái Đất, đường tròn này có hướng từ phía đông sang phía tây. Vị trí trên vĩ tuyến sẽ được xác định bằng kinh độ. Một vĩ tuyến luôn vuông góc với một kinh tuyến tại giao điểm giữa chúng. Các đường vĩ tuyến có kích thước khác nhau, nhỏ dần về 2 cực Bắc và cực Nam.

Vị trí trên vĩ tuyến được xác định thông qua kinh độ. Các đường vĩ tuyến luôn nằm vuông góc với kinh tuyến, tạo với nhau một góc 90 độ.

Đặc điểm của vĩ tuyến:

Trên bản đồ địa lý thế giới thì có tất cả 5 vĩ tuyến đặc biệt trải dài trên bản đồ quả địa cầu. Bốn vĩ tuyến được định nghĩa dựa vào mối liên hệ giữa góc nghiêng của Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo của nó quanh Mặt Trời. Vĩ tuyến thứ năm, xích đạo, nằm giữa hai cực của trái đất. 5 vĩ tuyến đó bao gồm:

– Vòng Bắc cực (66° 33′ 38″ vĩ bắc)

– Hạ chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ bắc)

– Xích đạo (0° vĩ bắc)

– Đông chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ nam)

– Vòng Nam Cực (66° 33′ 38″ vĩ nam)

Hạ chí tuyến và đông chí tuyến là các ranh giới phía bắc và phía nam của các khu vực địa lý năm trên Trái Đất, ta có thể thấy được rằng Mặt Trời sẽ đi qua đỉnh đầu trong ít nhất một thời điểm trong năm. Vòng cực bắc và vòng cực nam là ranh giới của vùng xung quanh cực Trái Đất, Đây là nơi có thể nhìn thấy Mặt Trời trong suốt thời gian ít nhất là một ngày giữa mùa hè trong năm.

Các vĩ tuyến là các đường tà hành, nhưng ngoại trừ xích đạo, chúng không phải là vòng tròn lớn và do đó không chứa các cung là quãng đường ngắn nhất giữa các điểm. Ngược lại với những gì nhìn thấy trên một số bản đồ nơi chúng được vẽ bằng các đường thẳng. Các chuyến bay trên bắc bán cầu giữa các điểm có cùng vĩ độ sẽ đi theo đường ngắn nhất trông giống một đường cong lệch về phía bắc trên các bản đồ như trên.

Các cung trên vĩ tuyến trên Trái Đất đôi khi được dùng làm biên giới giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ. Một vài vĩ tuyến được dùng như biên giới ta có thể kể đến như là:

– Biên giới giữa Canada và Hoa Kỳ hầu như hoàn toàn nằm trên vĩ tuyến 49° bắc, ngoại trừ phần giữa Québec và Vermont nằm trên vĩ tuyến 45° bắc.

– Vĩ tuyến 38° bắc được dùng để phân chia vùng biên giới giữa Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc.

– Vĩ tuyến 17° bắc được dùng để phân chia hai miền Bắc, Nam tại Việt Nam theo hiệp ước Genève của thực dân Pháp.

– Vĩ tuyến 60° nam được dùng để phân định biên giới cho châu Nam Cực.

Theo như nghiên cứu của các nhà địa lý học và các tài liệu hiện có thì trên bản đồ Trái Đất hiện tại có 181 đường vĩ tuyến (tính cả xích đạo là vĩ tuyến đặc biệt).

4. Vĩ đạo là gì?

Vĩ độ, thường được ký hiệu bằng chữ cái phi trong bảng chữ cái Hy Lạp, là giá trị xác định vị trí của một điểm trên bề mặt Trái Đất (hay các hành tinh khác) ở phía bắc hay phía nam của xích đạo. Vĩ tuyến là các đường nằm ngang được chỉ ra trên các bản đồ chạy theo hướng đông-tây. Về mặt toán học, vĩ độ là giá trị góc tính bằng độ (ký hiệu °) và/hoặc các đơn vị nhỏ hơn (như phút, giây v.v) nằm trong khoảng từ 0° ở xích đạo tới 90° ở hai cực (90° vĩ bắc đối với Bắc cực hay 90° vĩ nam cho Nam cực của Trái Đất). Góc phụ nhau của vĩ độ gọi là độ dư vĩ. Có thể hiểu đơn giản là đường thẳng nằm ngang cách bề mặt so với trục Trái Đất về phía Bắc và Nam áp chí tuyến.

Một vĩ độ cụ thể nào đó có thể kết hợp cùng kinh độ cụ thể để chỉ ra vị trí chính xác của một điểm trên bề mặt Trái Đất.

5. Phân biệt kinh tuyến và vĩ tuyến:

Mặc dù hai khái niệm kinh tuyến và vĩ khá là đơn giản nhưng nhiều người vẫn thường xuyên có sự hiểu nhầm giữa chúng. Chính vì vậy, để có thể hiểu hai khái niệm này một cách chính xác nhất chúng ta cần tìm ra những điểm mấu chốt nhằm phân biết hai khái niệm này:

– Nếu mỗi kinh tuyến cách nhau 1 độ thì trên quả Địa Cầu sẽ có tất cả 360 kinh tuyến. Nếu mỗi vĩ tuyến cùng cách nhau 1 độ trên bề mặt của quả Địa Cầu, từ cực Bắc đến cực Nam, có tất cả 181 vĩ tuyến. Để đánh số các kinh tuyến và vĩ tuyến trên Trái Đất, người ta phải chọn một kinh tuyến và một vĩ tuyến làm gốc và ghi 0 độ. Vì vậy có tới 360 kinh tuyến nhưng chỉ có 181 vĩ tuyến.

– Tất cả các đường kinh tuyến đều gặp nhau ở cực Bắc và cực Nam và có độ dài như nhau. Còn các đường vĩ tuyến thì luôn song song với nhau và không bao giờ cắt nhau, độ dài của nó sẽ trở lên nhỏ dần khi càng gần về 2 vòng cực.

6. Cách xác định vị trí dựa trên kinh tuyến và vĩ tuyến trên bản đồ:

Nhìn vào bản đồ địa lý thế giới hoặc quan sát một vòng mô hình quả địa cầu trái đất, chúng ta có thể thấy rằng xuất hiện trên bề mặt quả địa cầu là những vạch một ngang dọc theo một quy luật chung. Trong đó, có một số là đường thẳng, một số là đường cong, tất cả những đường này theo khoa học người ta gọi là kinh vĩ tuyến.

Nói về công dụng thì kinh tuyến và vĩ tuyến có cộng dụng rất quan trọng, khi chúng ta biết cách xác định các đường kinh tuyến và vĩ tuyến thì chúng ta có thể biểu thị một cách dễ dàng bất kì một vị trí hay một khu vực nào đó trên trái đất. Đặc biệt đối với những phương tiện như máy bay, tàu biển phải lưu thông trên địa hình là biển rộng mênh mông hoặc trên sa mạc, qua khu rừng rậm, nếu như muốn định ra vị trí hiện tại một cách chính xác, nhất định phải dựa vào các đường kinh tuyến và các đường vĩ tuyến trên bản đồ.

Vậy làm sao để xác định các đường kinh và vĩ tuyến này?

Cách xác định vị trí dựa trên kinh tuyến và vĩ tuyến vô cùng đơn giản. Đầu tiên chúng ta cần phải xác định được đâu là điểm cực Bắc, đâu là điểm cực Nam cũng như vị trí của xích đạo, kinh vĩ tuyến.

Vĩ tuyến thì sẽ song song với xích đạo; xích đạo ở vĩ tuyến 0 độ, mỗi hướng về phía Nam và Bắc đều là 90 độ. Đường xích đạo xuôi về phía Nam sẽ gọi là vĩ độ Nam và xuôi về hướng Bắc là vĩ độ Bắc.

Kinh tuyến gốc được tính là đường chạy qua đài thiên văn Greenwich-Luân Đôn, xác định là kinh độ 0 hoặc gọi là đường Tý Ngọ. Tính từ đường này hướng về phía Đông và Tây sẽ chia đều 180 độ, phía Đông sẽ gọi là kinh Đông, phía Tây gọi là kinh Tây. Trên thực tế, đường này được sử dụng để phân chia sự biến đổi ngày tháng quốc tế, lấy đường này làm đường chuẩn. Nếu như cho bạn biết vĩ độ của Bắc Kinh là 39°54’ vĩ độ Bắc, kinh độ là 116°09’ kinh độ Đông thì bạn sẽ nhanh chóng xác định được vị trí của nó trên bản đồ.